Begin dit jaar (2014) kwam Gerard Heineken, de man, de stad en het bier uit, geschreven door Annejet van der Zijl. Tot voor kort was deze stamvader van onze nationale bierbrouwerij een beetje een dark horse. Geen schilderij of ander souvenir was er van hem te vinden. De brouwerij gaf Annejet van der Zijl daarom opdracht een onderzoek naar zijn persoon te verrichten. Het boek kreeg de nodige publiciteit omdat daarin onder meer onthuld werd dat nazaat Freddy Heineken strikt genomen geen echte Heineken was. De historie van Gerard Heineken en de brouwerij begint in 1864 als Gerard de Amsterdamse brouwerij De Hooiberg opkoopt. Tot dusver had hij zich met de kaashandel, het familie-bedrijf, bezig gehouden. In 1871, hij was toen al 30 jaar oud, trouwde hij met jonkvrouw Marie Tindal. Deze relatie is belangrijk voor het verdere verloop van het verhaal. De brouwerszaken verliepen voorspoedig en Gerard groeide uit tot een man van welstand die van grote betekenis werd voor de ontwikkeling van de stad Amsterdam.

Het boek kent twee hoofdpersonen: Gerard Heineken en de stad Amsterdam. Op boeiende wijze beschrijft Annejet van der Zijl de opkomst van Amsterdam als belangrijkste stad van het land, gecombineerd met de private geschiedenis van Heineken zelf. Aanvankelijk doet het verhaal vrij theoretisch aan, maar de roddel van zijn schoonzus en haar man maken het verhaal levendig. Wat is namelijk het geval? De zwager is een onverbeterlijke bambousseur die zich laat voorstaan op zijn verwantschap met de Heinekenfamilie. Alle door hem gemaakte schulden worden door Gerard trouw voldaan, tot de grenzen van zijn coulance en goedgeefsheid overschreden worden. Uit wraak verspreidt het echtpaar roddels over de Heinekens en hun huisvriend Julius Petersen. Zo zou het kind van Gerard en Marie, Henri Pierre, eigenlijk door Petersen verwekt zijn. Officieel is dit nooit vastgesteld maar de omstandigheden maken dit meer dan waarschijnlijk. Na de dood van Gerard trouwt Henri namelijk met Marie; hij wordt zelfs directeur van de brouwerij.

Het zwaartepunt van het verhaal ligt bij de eerste fase van de brouwerij met Gerard Heineken aan het hoofd. Wat volgt wordt meer schematisch besproken. Ik mis de nadere uitwerking van Petersens directoraat, de relatie Amstel – Heineken en de opvolging van Gerard.

De geschiedenis van de uitbreiding van Amsterdam vond ik heel interessant. Heineken verstrekte namelijk opdrachten aan een groot aantal bouwmeesters – architecten –, die allen in dit boek zijn opgenomen.

Het boek bevat veel fotomateriaal, onder andere uit de familie Heineken en de stichting Heineken Collections en wordt gecompleteerd door de volgende bijlagen:
– stamboom van de familie Heineken
– noten
– geraadpleegde bronnen
– literatuur

Deze uitgave kwam tot stand in een samenwerking tussen de uitgeverijen Querido en Bas Lubberhuizen, die beide een uitgebreid Amsterdamfonds voeren.
De schrijver, Annejet van der Zijl, is onder andere bekend geworden door haar boeken over Annie M.G.Schmidt, Sonny Boy en prins Bernhard.

De Andriessens; een kleurrijke familie van muzikanten en kunstenaars

In 2013 kwam er bij uitgeverij Lias een boek uit met als titel “De Andriessens; een kleurrijke familie van muzikanten en kunstenaars.” De uitgave kwam tot stand met subsidie van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
De auteur van dit boek, Agnes van der Horst, is als journalist werkzaam voor verschillende muziektijdschriften, zoals Luister en het Tijdschrift Oude Muziek. Zij werd geboeid door de vraag hoe zoveel talent in één familie kan voorkomen. Daartoe raadpleegde zij vele boeken, brieven, interviews en artikelen; ook voerde zij een aantal gesprekken met leden van de familie. Aan de hand daarvan beschrijft zij het leven van een aantal familieleden.
Het grootste deel van het boek beslaat de periode 1934 – 2013, hoewel de voorgeschiedenis van aartsvader Nicolaas Hendrik (de organist) en -moeder (schilderes Gezina Vester) ook aan bod komt.
De titel van het boek dekt de lading uitstekend: de niet beroemd geworden (niet-)muzikanten en (niet-)kunstenaars komen in het verhaal niet voor. De connectie met pianofamilie Koot (getrouwd met Laura, de dochter van Nicolaas en Gezina) wordt buiten beschouwing gelaten evenals de tragische dood in zee van Frans Willem Andriessen, de oprichter van de pianohandel aan de Botermarkt.
Het boek is tamelijk chronologisch van opbouw met in verschillende hoofdstukken aandacht voor de artistieke familieleden. Binnen de hoofdstukken moet je heel goed in de gaten houden over wie het gaat; dat wordt niet duidelijk aangegeven en de generaties lopen ook voortdurend door elkaar heen. Oervader en organist Nicolaas Hendrik wordt beschreven; ook de tweede generatie met Willem (pianist), Hendrik (componist), Mari (beeldhouwer) zijn vertegenwoordigd. De derde generatie komt aan bod in de personen van Jurriaan en Louis, beide componisten. Helaas voor de talentlozen, die slechts konden zingen, dansen, fluitspelen of koordirigeren: zij vallen buiten het bestek van het boek. Daarom vind ik dat ook Paul Witteman (zijdelings familie) niet in het boek thuishoort.
Van der Horst beperkt zich tot een beschrijving aan de buitenkant van de diverse familieleden, waardoor ik het boek vaak saai en slaapverwekkend vond. Pas bij de opkomst van Provo ging het mij boeien, maar heeft misschien meer met mijn eigen geschiedenis te maken.
Overigens is het boek rijk voorzien van foto’s uit het familiearchief, Nederlands Muziek Instituut en van diverse andere fotografen. Hier en daar schijnt er wat fout te zijn met de onderschriften volgens recensenten. Maar ik viel over het volgende. Op pag. 128 lopen de vier leden van de Notenkraker (Louis Andriessen en zijn kompanen) over een zebrapad, precies zoals The Beatles destijds Abbey Road overstaken. De auteur maakt geen melding van dit humoristische gegeven. ’t Is maar een kleinigheidje…
Hoofdstuk 10, het laatste hoofdstuk, laat enige lukraak gekozen verwanten aan het woord.
Het boek is voorzien van een uitgebreid notenapparaat, een lijst met de belangrijkste en opmerkelijkste composities (wie maakte deze keus?) en een beperkte stamboom. Helaas ontbreekt er een uitgebreid register. Sommige van de noten, bij voorbeeld definities van termen, hadden beter in de tekst uitgelegd kunnen worden.
De startvraag van het onderzoek “hoe zoveel talent in één familie kan voorkomen” wordt jammer genoeg niet beantwoord. Maar dat kunnen we misschien beter aan psychologen overlaten.

De Hilversumse uitgeverij Lias werd in 2011 opgericht door Liesbeth de Vries, die haar sporen bij verschillende andere uitgeverijen verdiende. Het bedrijf richt zich voornamelijk op het maken van boeken “met betekenis” over thema’s als cultuur, geschiedenis en psychologie.

Bertram Koeleman is inkoper bij boekhandel De Vries in Haarlem. Hij schreef een boek dat direct na het uitkomen een sensatie verwekte in literair Nederland met als titel De Huisvriend . Ik schafte het aan en begon direct met lezen. Rond pagina 112, het was ongemerkt zomaar anderhalf uur later geworden, besefte ik dat ik het een razend interessant en spannend boek vond. Misschien omdat het thema heel bizar is (bewaken/verzorgen van kluizenaar) maar zijn schrijfstijl heeft daar beslist ook mee te maken. Hij schrijft namelijk geen woord teveel en doet niet aan uitgebreide beschrijvingen van situaties. Aan de andere kant biedt hij veel levensechte details waardoor ik me eerder toeschouwer dan lezer voelde. En wat voor mij het belangrijkste is: na lezing kreeg ik direct inspiratie om zelf weer eens een geheimzinnig verhaal te schrijven. Daarom is dit voor mij een heel dierbaar boek!